Behalve in gedichten kom je ook in onze alledaagse taal veel beeldspraak tegen. Een bijzondere vorm van beeldspraak is de metalepsis. Kort samengevat beschrijf je met een metalepsis een gebeurtenis of een toestand door een verklaring of oorzaak voor deze gebeurtenis of toestand te geven. Doorgaans is de verklaring ver gezocht of zelfs totaal onwaarschijnlijk, wat een komisch effect heeft. En dat is de bedoeling, want als de boodschap letterlijk zou worden geïnterpreteerd ontstaan er natuurlijk misverstanden. Bij een goede metalepsis is een letterlijke interpretatie meestal ondenkbaar.
Een voorbeeld: Emma stond met haar mond vol tanden.
De betekenis van de zin is dat Emma door bepaalde omstandigheden even niet meer weet wat te zeggen en dus zwijgt. Maar in plaats van dit zo te beschrijven, verzinnen we een oorzaak voor de sprakeloosheid en benoemen die. Emma kan niet spreken omdat de vele tanden in haar mond dit beletten. Maar dit is niet de echte oorzaak van Emma’s sprakeloosheid. Varianten hierop zijn ‘zij heeft haar tong verloren’ of ‘zij is met verstomming geslagen’. Ook deze zinnen bevatten een metalepsis: ze beschrijven niet de sprakeloosheid op zich, maar geven er een onwaarschijnlijke verklaring voor (wie verliest er nou ooit zijn tong?).
Vraag 6.1
Vul op het antwoordformulier de cijfers de onderstaande zinnen waarin een metalepsis voorkomt:
1. Zij staat in vuur en vlam.
2. Hij heeft zeker een tik van de molen gekregen.
3. Dat is koren op de molen van de antivaxers.
4. De morgenstond heeft goud in de mond.
5. Ben je op je kop gevallen?
6. Hij kon zijn oren niet geloven.
7. Al wie dit lied niet mooi gezongen vond, heeft stront in zijn oren.
8. Na het bankroet zat de zakenman volledig aan de grond.
9. Hebben jongeren een zware voet? Uit onderzoek blijkt dat ze vaker snelheidsovertredingen begaan in het autoverkeer.
OPLOSSING
In de zinnen 2, 5, 7 en 9 komt een metalepsis voor.